Սեռական գրգռում

Սեռական գրգռումը տղամարդկանց մոտ ուղեկցվում է էրեկցիայի, իսկ կանանց մոտ՝ լյուբրիկացիայի դրսևորմամբ։ Երկու սեռերի մոտ էլ սեռական գրգռումը պայմանավորված է միևնույն ֆիզիոլոգիական մեխանիզմով. դա նյարդանոթային ռեֆլեքս է, որի ժամանակ նյարդային գրգիռների ազդեցությամբ տեղի է ունենում սեռական օրգանների արտերիոլների լայնացում և զարկերակային արյան հոսքի ուժեղացում։

Նյարդային գրգիռները սկիզբ են առնում ողնուղեղային երկու կենտրոններից, որոնք ակտիվանում են սեռական գրգռման ժամանակ։ Մի կենտրոնը տեղակայված է ողնուղեղի S2-S4 , մյուսը՝ T11, T12, L1 և L2 սեգմենտներում։ Վազոդիլատացիան առաջացնում է արտաքին սեռական օրգանների ծավալի, չափերի մեծացում և ձևի այնպիսի փոփոխություն, որը պատրաստում է սեռական օրգանները վերարտադրման ֆունկցիային։ Անատոմիական կառուցվածքի հետևանքով ծավալային մեծացումը տարբեր տեսք է տալիս արական և իգական սեռական օրգաններին, որոնք դառնում են միմյանց փոխլրացնող։

Տղամարդու էրեկցիա

Տղամարդու էրեկցիան բնորոշվում է առնանդամի չափերի մեծացումով և պնդության ձեռքբերումով։

Էրեկցիան ամենահասարակ, ամենակայուն և միևնույն ժամանակ ամենախոցելի սեքսուալ դրսևորումն է տղամարդու մոտ։ Հասարակ ասելով նկատի է առնվում էրեկցիայի առաջացման համար անհրաժեշտ անատոմոֆիզիոլոգիական կառուցվածքային միավորների փոքր քանակը և հիմնականում պերիֆերիկ կառույցների մասնակցությունը (ողնուղեղային, հարողնուղեղային և առպատային վեգետատիվ հանգույցներ), որոնք մեծապես օժտված են գործունեության ինքնուրույնությամբ, այսինքն անկախ են արտաքին միջավայրի ազդակներից։ Էրեկցիայի նշանակալից կայունությունը, որը վերաբերում է օրգանական բնույթի վնասակար ազդակներին, պայմանավորված է նրանով, որ այն ֆիլոգենետիկ տեսանկյունից ամենահին և հետևաբար ամենահուսալի կառուցվածքների վրա է հիմնված։ Այդ պատճառով օնտոգենեզի ընթացքում էրեկցիան սեռական ամենաառաջին դրսևորումն է, որ կարելի է հայտնաբերել նույնիսկ պտղի մոտ` ներարգանդային զարգացման ընթացքում։ Էրեկցիայի խոցելիությունը վերաբերում է հոգեբանական գործոններին և հատկապես արգելակող հույզերին։ Էրեկցիան առավել խոցելի է այն տղամարդկանց մոտ, որոնց պատկերացումներում էրեկցիային վերագրվում է առնականության և տղամարդկային արժանապատվության ֆետիշացված նշանակություն (ֆալոսյան կուլտ)։

Էրեկցիան առաջանում և պահպանվում է բարդ ֆիզիոլոգիական մեխանիզմների շնորհիվ, որոնք ուժեղացնում են զարկերակային արյան հոսքը դեպի առնանդամ և դժվարացնում երակային հետհոսը։ Սեռական օրգանների արյունամատակարարումը ունի 2 առանձնահատկություն, որոնք մեծ դեր են խաղում սեռական ֆունկցիայի իրականացման ժամանակ, հատկապես տղամարդու մոտ։ Առաջին առանձնահատկությունն այն է, որ, ի տարբերություն այլ օրգանների արյունամատակարարման, սեռական օրգաններում մեկ v. dorsalis penis-ը ուղեկցվում է երկու aa. dorsales penis-ներով։ Հանգիստ վիճակում առնանդամի զարկերակները գտնվում են պարուրված վիճակում, որն անհայտանում է էրեկցիայի ընթացքում։

Մյուս առանձնահատկությունը զարկերակների ներսային մակերեսին գտնվող երկայնաձիգ տեղակայված հարթ մկանային գոյացություններն են, այսպես կոչված Էբների բարձիկները։ Հանգիստ վիճակում, առնանդամի զարկերակները և Էբների բարձիկները գտնվում են կծկված վիճակում և նեղացնում են զարկերակն այնպես, որ արյան համար անցանելի է մնում միայն մի նեղ՝ ճեղքաձև բացվածք։ Էրեկցիայի ժամանակ զարկերակների և Էբների բարձիկների մկանային թուլացումը բերում է վերջիններիս տափակեցմանը, և զարկերակը լայնորեն բացվում է։ Հայտնաբերված է, որ Էբների բարձիկները գերազանցապես տեղակայված են corpora cavernosi penis-ի զարկերակներում` ի տարբերություն corpus cavernosum urethrae-ի զարկերակների։

նկ. 5 Առնանդամի զարկերակը` Էբների «բարձիկով» կծկման տարբեր աստիճաններում ԼՄ - լայնական մկանունք, ՇՄ – շրջանաձև մկանունք.

Նմանատիպ կառուցվածքով և ֆունկցիայով են օժտված և v. dorsalis penisը և v. profunda penis-ը, որոնք կծկվելով փակում են վենուլաներից արյան հոսքի ճանապարհը։

Անոթների վերոնշյալ կառուցվածքային առանձնահատկությունները բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում գենիտալիաների արյունամատակարարման արագ փոփոխությունների համար։ Դրան մեծամասամբ նպաստում է նաև այն, որ ի տարբերություն այլ օրգանների, գենիտալիաների արյունամատակարարումը կարգավորվում է ոչ միայն ներհոսի, այլ նաև արտահոսի հատվածում։

Էրեկցիայի ժամանակ առնանդամը ոչ միայն մեծանում է իր չափերով, այլ նաև իր բարձրագույն կետին հասնելիս ձեռք է բերում առավելագույն պնդություն։ Ինչպես հայտնի է, առնանդամի անատոմիական կառուցվածքում տարբերում են երկու կավերնոզ մարմիններ (corpora cavernosi penis) և միզուկի սպոնգիոզ մարմին (corpus spongiosum s. cavernosum urethrae), որը առջևում լայնանալով վեր է ածվում առնանդամի գլխիկի (glans penis)։

նկ. 6 Առնանդամը լայնական կտրվածքով

Առնանդամի կավերնոզ և սպոնգիոզ մարմինների հյուսվածքային տարբերությունների հետևանքով էրեկցիայի ժամանակ, նույնիսկ դրա բարձրագույն պահին, պնդանում են միայն կավերնոզ մարմինները, մինչդեռ սպոնգիոզ մարմինը և հետևաբար առնանդամի գլխիկը պահպանում են իրենց փափկությունը (դրանով կանխվում է կնոջ սեռական ուղիների վնասումը ֆրիկցիաների ժամանակ)։

նկ. 7 Տղամարդու սեռական գրգռման փուլ

Հետաքրքիր է այն փաստը, որ եթե համեմատենք արյան ճնշումը կավերնոզ մարմիններում և աորտայում, ապա կտեսնենք, որ կավերնոզ մարմիններում արյան ճնշման ավելի ցածր մակարդակի պարագայում դրանք իրենց պնդությամբ գերազանցում են աորտային։ Դա պայմանավորված է փապարային մարմինների հատուկ կառուցվածքով, որը կարելի է բիոմեխանիկայի տեսանկյունից անկրկնելի և եզակի երևույթ համարել։ Առնանդամը սնող զարկերակը, մտնելով կավերնոզ մարմիններ, այնուհետև ճյուղավորվում է մանր զարկերակների, որոնք ի վերջո բացվում են փապարայաին խորշիկներում։

Արյունատար անոթների լայնացումը իրականանում է պարասիմպաթիկ նյարդային համակարգի մասնակցությամբ։ Սեռական գրգռման ժամանակ էրեկցիայի ողնուղեղային կենտրոններից պարասիմպաթիկ գրգիռներ են հասնում առնանդամի զարկերակներ։ Պարասիմպաթիկ նյարդային մեդիատոր ացետիլխոլինը, ակտիվացնելով NO-սինթետազան, բերում է NO-ի քանակության աճի, որն իր հերթին հատուկ միացություն առաջացնելով` ակտիվացնում է մկանի ցիտոզոլային  գուանիլատցիկլազան։ Վերջինս բերում է ցիկլիկ գուանոզինմոնոֆոսֆատի սինթեզի, որը պրոտեինկինազների միջոցով գործի է դնում ակտին-միոզին համակարգի ֆոսֆորացումը, բացում է Ca2+ -ի խողովակները և իջեցնում է Ca2+ -ի ցիտոզոլային քանակը՝ առաջացնելով մկանի ռելաքսացիա։

Աղյուսակ 1. Էրեկցիայի առաջացման փուլերը

նկ. 8 Էրեկցիայի առաջացման ց-ԳՄՖ-կախյալ մեխանիզմը

Էրեկցիայի առաջացման գործում NO-ի և ց-ԳՄՖ-ի առաջատար դերի բացահայտումը բերեց մի շարք դեղամիջոցների սինթեզին, որոնք ի վիճակի են ավելացնելու ներբջջային ց-ԳՄՖ-ի քանակությունը։ Դրանք NO-դոնորներն են (Na–ի նիտրոպրուսիդ, նիտրոգլիցերին) և ֆոսֆոդիեսթերազ-5-ի ինհիբիտորները։ Առնանդամի հարթ մկանների թուլացում կարող է առաջանալ նաև ց-ԱՄՖկ ախյալ մեխանիզմներով։ Կան դեղամիջոցներ, որ ազդում են այս վերջին մեխանիզմով, օրինակ՝ պրոստագլանդին E1-ը։ Երակային հետհոսքի դժվարացման պատճառները դեռ լիովին բացահայտված չեն։ Հնարավոր է, որ դեր են խաղում երակների անմիջական կծկման մեխանիզմները, այլ հիպոթեզի համաձայն` գործի է դրվում երակներում առկա փականային համակարգը, և վերջապես` լցվող փապարային փորշիկները մեխանիկական ճնշում գործադրելով երակների վրա, պարզապես խոչընդոտում են երակային արյան հետհոսը։

նկ. 9 Էրեկցիայի մեխանիզմը

Էրեկցիայի պահին փապարային մարմինները գտնվում են թուլացած վիճակում, արյունը ազատ լցվում է խորշիկներ և փքելով դրանք` սեղմում դրենավորող երակները՝ կարծես ծուղակի մեջ առնելով կուտակված արյունը։

Էրեկցիան պարասիմպաթիկ ռեակցիա է, թեև կան որոշակի փաստեր, որ վկայում են էրեկցիայի առաջացման մեխանիզմներում սիմպաթիկ գրգիռների մասնակցության մասին։ Հնարավոր է սիմպաթիկ այս մեխանիզմների մասնակցությունը երակային հետհոսքի կարգավորման գործում։ Այնուհանդերձ, հայտնի է, որ սուր սիմպաթիկ հակազդումը, որ դիտվում է օրինակ վախի ժամանակ, ակնթարթորեն անհետացնում է էրեկցիան՝ դատարկելով լրացուցիչ արյան քանակությունը։

Էրեկցիայի առաջացումը կարգավորվում է հատուկ նյարդաֆիզիոլոգիական մեխանիզմներով։ Լինելով ողնուղեղային ռեֆլեքս, որի կենտրոնները գտնվում են ողնուղեղում, էրեկցիան մեծապես գտնվում է գլխուղեղի կառավարման ներքո։ Վերջինս կոորդինացնում է հոգեկան և զգայական ներգործությունները և հանդիսանում է էրեկցիայի հոգեբանական ամրապնդման կամ արգելակման կենսաբանական հիմքը։

Էրեկցիայի ողնուղեղային երկու կենտրոններից վերինը միջնորդում է հոգե-էրոտիկ ազդակները, իսկ ստորինը՝ տակտիլ ներգործությունները։ Այդ պատճառով ռեֆլեկտոր էրեկցիա կարելի է առաջացնել առնանդամի անմիջական տակտիլ գրգռման միջոցով, այդ թվում ողնուղեղի վերսրբանայինվնասումների դեպքում։ Եվ ընդհակառակը, միայն սեռական երևակայությունների կամ մյուս զգայարաններից եկող գրգիռների միջոցով նույնպես կարելի է հասնել էրեկցիայի։

Տարբերում են ոչ ադեկվատ (սպոնտան) և ադեկվատ էրեկցիա։

Սպոնտան էրեկցիան դրսևորվում է դեռևս զարգացման վաղ փուլերում և պայմանավորված է էրեկցիայի սպինալ կենտրոնների գրգռմամբ։ Սպոնտան էրեկցիաներն առաջանում են արտաքին սեռական օրգանների անմիջական գրգռման ժամանակ, կոնքի խոռոչի կանգային երևույթների հետևանքով` առանց բարձրագույն կեղևային կենտրոնների մասնակցության։

Հասուն տղամարդու մոտ սպոնտան էրեկցիաներ լինում են միայն քնի ժամանակ, առավոտյան արթնանալիս, աբստինենցիայի դեպքում։ Այդպիսի էրեկցիաների բացակայությունը խոսում է կարգավորիչ նյարդաանոթային մեխանիզմների օրգանական վնասման մասին։

Ադեկվատ էրեկցիան առաջանում է սեքսուալ գրգռման ժամանակ` էրեկցիայի բարձրագույն կեղևային կենտրոնների մասնակցությամբ։

Քանի որ էրեկցիան անոթային ռեակցիա է, հասկանալի է, որ դրա առաջացման համար կարևոր է նաև անոթների վիճակը, դրանց անցանելիությունը, էլաստիկությունը։

Տղամարդու սեռական գրգռման գործում դեր են խաղում էրոգեն գոտիները։

նկ. 10 Տղամարդու էրոգեն գոտիներ

Տարբերում են գենիտալ և էքստրագենիտալ էրոգեն գոտիներ։ Ի տարբերություն կանանց, տղամարդու սեքսուալ գրգռման համար հիմնական և ծանրակշիռ դերը պատկանում է գենիտալ էրոգեն գոտիներին։

Կանանց սեռական գրգռում-լյուբրիկացիա

Կանանց սեռական գրգռումը, որի հիմնական արտահայտությունը հեշտոցի խոնավացումն է, իր էությամբ կոմպլեմենտար է առնանդամի էրեկցիային։ Ի հայտ են գալիս այնպիսի փոփոխություններ, որոնք պատրաստում են կանացի գենիտալիաները պրկված առնանդամի մուտք գործելուն։ Բացի հեշտոցի խոնավացումից, որը հեշտացնում և հաճույքաբեր է դարձնում ֆրիկցիոն փուլը, սեռական գրգռման ժամանակ տեղի է ունենում հեշտոցի փխրունացում, էլաստիկության աճ և ծավալային տարողության մեծացում՝ ի հաշիվ հեշտոցի հետին երկու երրորդի երկարացման։ Այս ամենը նպաստում է մեծացած և պնդացած առնանդամի մուտքին և ազատ շարժումներին հեշտոցում։

Սեռական գրգռումը կանանց մոտ նույնպես պայմանավորված է գենիտալիաների անոթային լայնացման պարասիմպաթիկ ռեֆլեքսով։
Զարկերակային արյան ներհոսի ուժեղացման շնորհիվ անոթներում ստեղծվում է արյան բարձր ճնշում, որի տակ տեղի է ունենում պլազմայի տրանսուդացիա դեպի հեշտոցի լուսանցք։ Արյան ներհոսի ուժեղացմամբ է պայմանավորված նաև արտաքին սեռական օրգանների՝ ծլիկի, մեծ և փոքր ամոթաշրթերի, ինչպես նաև ողջ հեշտոցային գլանակի փքումը, չափերի զգալի մեծացումը։ Դա
ուղեկցվում է նաև գույնի զգալի փոփոխությամբ։ Եթե հանգիստ վիճակում գենիտալիաների մակերեսը աչքի է ընկնում բաց վարդագույն երանգով, ապա գրգռման ժամանակ այն ձեռք է բերում ալ կարմիր գունավորում։

նկ. 11 Կնոջ սեռական գրգռման փուլը

Սեռական գրգռման ժամանակ մեծ ամոթաշրթերում տեղակայված Բարտոլինյան գեղձերը արտադրում են փոքր քանակությամբ լորձային արտադրուկ, որի ֆիզիոլոգիական նշանակությունը հեշտոցամուտքի խոնավացումն է և ինտրոիտուսի հեշտացումը։

Պլատոյի ֆազայում սեռական գրգռման աճի հետ փոքր ամոթաշրթերը ձեռք են բերում  կարմրամանուշակագույն երանգ։ Հեշտոցի արտաքին երրորդականում առաջանում է օրգաստիկ օղը` լորձաթաղանթի հաստացումից գոյացած բարձիկը, որն ամուր գրկում է առնանդամը։ Ըստ էության, օրգաստիկ օղակի ձևավորմամբ է պայմանավորված հեշտանքի ռեֆլեքսի թողարկումը։

նկ. 12 Պլատո

Լյուբրիկացիան ուղեկցում է ողջ գրգռման փուլը, երբեմն, նույնիսկ, շարունակվելով հեշտանքի փուլից հետո, որը մուլտիօրգաստիկ կանանց բնորոշ հատկանիշ է։ Սովորաբար հեշտանքից հետո այն արագ հետ է զարգանում, քանի որ հեշտոցի լորձաթաղանթի անոթները օժտված են երկկողմանի թափանցելիությամբ։

Որոշ կանանց մոտ լյուբրիկացիան այնքան ուժեղ է արտահայտված, հատկապես նախաօրգաստիկ շրջանում, որ այն տպավորությունն է ստեղծվում, թե հեշտանքի ժամանակ տեղի է ունենում հեղուկի արտաժայթքում։ Իրականում, ոչ մի նմանատիպ բան էլ տեղի չի ունենում։ Օրգաստիկ կծկումների ժամանակ լորձային արտադրություն կարող է արտազատվել միզուկից՝ հարմիզուկային գեղձերի ակտիվ գործունեության շնորհիվ։ Տուբոալվեոլյար այս գեղձերը, որ բացվում են միզուկի մեջ, համարվում են տղամարդու շագանակագեղձի գեղձային հատվածի ռուդիմենտար անալոգը կանանց մոտ։

Կանանց սեռական գրգռումը կառավարող ողնուղեղային և բարձրագույն կեղևային կենտրոնները դեռ հստակորեն տարբերակված չեն, սակայն ելնելով օնտոգենետիկ զարգացման նմանությունից, կարելի է ենթադրել, որ դրանք համընկնում են տղամարդու համանման կենտրոններին։

նկ. 13 Պարաուրետրալ գեղձեր

Կանանց սեքսուալությանը բնորոշ է այն երևույթը, որ միևնույն գրգիռը տարբեր իրավիճակներում կարող է տարբեր ռեակցիա առաջացնել։ Այսպես, եթե կիսամերկ պարողի մարմինը ներկայացման ժամանակ առաջացնում է զուտ էսթետիկ զգացողություններ, ապա ինտիմ պայմաններում այն կարող է սեռական գրգռում առաջացնել։ Միևնույն օրինաչափությունը գործում է նաև տակտիլ գրգիռների համար։ Որոշ հեղինակներ կարծում են, որ գոյություն ունեն հատուկ սեռազգացողության ընկալիչներ՝ գենիտալային մարմիններ՝ սեռական տակտիլ գրգիռների ընկալման համար։ Սակայն ինտիմ իրավիճակից դուրս, օրինակ` գինեկոլոգիական հետազոտության ժամանակ, դրանք սեռական գրգռում չեն առաջացնում։ Այսպիսով, կնոջ մոտ սեռական գրգռում առաջանալու համար հարկավոր է, որ սեռական գրգիռներին տրվի էրոտիզացնող նշանակություն, ինչը վկայում է կեղևային կենտրոնների մասնակցության մասին։

նկ. 14 Կնոջ էրոգեն գոտիներ

Բացի այդ, կնոջ մարմնի տարբեր մասեր տարբեր զգայունակությամբ են օժտված սեռական գրգիռների նկատմամբ։ Դա թույլ է տալիս որոշ հեղինակների առանձնացնելու այսպես կոչված էրոգեն գոտիներ, որոնց գրգռումը հիմնականում բերում է սեռական գրգռման արագ և կայուն աճի։

Տարբերում են գենիտալ և էքստրագենիտալ էրոգեն գոտիներ։ Վերջիններս կնոջ սեռական կյանքում խաղում են ավելի մեծ դեր, քան գենիտալ գոտիները, ի տարբերություն տղամարդկանց, որոնց մոտ գործում է հակառակ օրինաչափությունը։ Գենիտալ էրոգեն գոտիներն են ծլիկը, փոքր ամոթաշրթերը, հեշտոցամուտքը, հեշտոցի արտաքին մեկ երրորդի առաջային պատը՝ այսպես կոչված G-գոտին, արգանդի վզիկը։ Գենիտալ էրոգեն գոտիների նշանակությունը ունիվերսալ է, այսինքն ընդհանուր է բոլոր կանանց համար, ինչը չի կարելի ասել էքստրագենիտալ էրոգեն գոտիների մասին, որոնք աչքի են ընկնում խիստ անհատական բնույթով և դինամիկ փոփոխությամբ։

Ա.Մ. Սվյադոշչը տարբերում է նաև առաջնային և երկրորդային էրոգեն գոտիներ՝ ելնելով դրանց ֆունկցիոնալ նշանակությունից։ Եթե առաջնային էրոգեն գոտիների գրգռումը ստեղծում է ընդհանուր հուզաէրոտիկ տրամադրվածություն, ապա երկրորդայինների գրգռումը տանում է հեշտանքի։ Երկրորդային էրոգեն գոտիների տեղակայումը պայմանավորում է հեշտոցային, ծլիկային և խառը հեշտանքների գոյությունը։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ